Περιγραφή της Κάτω Πόλης

H „μόνη έμβασις“

Η διαδρομή από τη Γέφυρα ως τη Μονεμβασιά με τα πόδια, διαρκεί 15 με 20 λεπτά, διασχίζοντας το επίχωμα-δρόμο που ενώνει τη Γέφυρα με το βράχο. Αφού διασχίσει κανείς την απόσταση, κοιτάζοντας προς τα πίσω διακρίνει τα διάφορα σημεία, όπου εποικήθηκε σταδιακά ο βράχος της Μονεμβασιάς.

Στη μέση του κόλπου, δεξιά (βορειοδυτικά) υπάρχει ένας μικρός βράχος, στην πλαγιά του οποίου ήταν κτισμένη η πόλη της Επιδαύρου-Λιμηράς και στο πλάτωμα της κορυφής του η ακρόπολη. Σε ένα χάρτη του λιμανιού του 17ου αιώνα προσδιορίζεται αυτό το σημείο με το όνομα Vieille Malvasie (Παλαιά Μονεμβασιά).

Βορειότερα διακρίνονται μερικά σπίτια πάνω στην ακτή. Πρόκειται για το χωριό, που σήμερα ονομάζεται Παλαιά Μονεμβασιά. Στον χάρτη του λιμανιού σημειώνεται ως St. Nicolo. Πίσω από τα σπίτια της Παλαιάς Μονεμβασιάς, διακρίνεται μία χερσόνησος με έναν πύργο στην κορυφή της, η οποία χωρίζεται από τη στεριά από ένα κοίλωμα του εδάφους. Η Παλαιά Μονεμβασιά και η χερσόνησος ήταν οι ενδιάμεσοι σταθμοί των Επιδαυρέων, πριν μετοικήσουν στον Βράχο.

Παλαιότερα, αντί του δρόμου-επιχώματος υπήρχε μία γέφυρα 163 μέτρων με 13 τόξα. Ακόμη παλαιότερα, ο βράχος με τη στεριά ενωνόταν μόνο με μία στενή λωρίδα άμμου. Η λωρίδα αυτή, όπως και η γέφυρα, αποτελούσαν μεγάλο αμυντικό προνόμιο για τη Μονεμβασιά και έδωσαν στην πόλη το όνομά της, „Μόνη Έμβασις“, που μαρτυρά την ιδιαίτερη θέση του βράχου. Με τον καιρό, το όνομα διαμορφώθηκε στο σημερινό:
Μονεμβασιά.

Απομεινάρια των παλαιότερων αμυντικών εγκαταστάσεων αυτής της μοναδικής πρόσβασης μπορεί να διακρίνει κανείς σήμερα στο τμήμα του αναχώματος, που καταλήγει στην ακτή του βράχου. Τα λίθινα τείχη με τις οπές για πολεμίστρες, στέκουν σήμερα εκεί ως τελευταίοι μάρτυρες του αμυντικού τούτου συστήματος. Στη μέση των τειχών υπήρχε μία ψηλή πύλη, η οποία έπεσε θύμα της αξίνας κατά το τέλος του 19ου αιώνα για να περάσει ο δρόμος.
Οι καταστροφές που προκλήθηκαν από τη διάνοιξη του δρόμου είναι ορατές σε πολλά σημεία της διαδρομής μέχρι την πύλη της πόλης. Τα σπασμένα κομμάτια από τις στέρνες και τα ισοπεδωμένα θεμέλια των παλαιών σπιτιών, δείχνουν ότι ο βράχος δεν κατοικούνταν μόνο στα υψηλά σημεία του και στην περιφέρεια της πόλης, αλλά ότι υπήρχαν κτίσματα σπιτιών και εκκλησιών σε όλη την πλευρά της απότομης πλαγιάς του. Έτσι ο προσεκτικός παρατηρητής θα πειστεί για την ακρίβεια των απεικονίσεων, που διασώζονται γι’ αυτό το κομμάτι της Μονεμβασιάς σε ξυλογραφίες και χαλκογραφίες από τα τέλη του 17ου Αιώνα.