Νέοι κυρίαρχοι στην Ελλάδα – Η Μονεμβασιά υπό την κυριαρχία των Τούρκων (1540–1690)
Στις 2 Οκτωβρίου του 1540 παραδόθηκε το κάστρο και η Μονεμβασιά στους Τούρκους. Απ’ αυτή τη μέρα, άρχιζε μία νέα εποχή για τη Μονεμβασιά στην πολυτάραχη ιστορία της. Ο Βενετός Ποδεστάτος και η βενετσιάνικη φρουρά αποχώρησαν παίρνοντας μαζί τα κανόνια και τις καμπάνες των εκκλησιών.
Οι κάτοικοι της Μονεμβασιάς βρέθηκαν σε δύσκολη θέση, γιατί σύμφωνα με τους όρους της ειρήνης, είχαν το δικαίωμα να επιλέξουν είτε να φύγουν με τους Βενετούς, είτε να υποταγούν στον Σουλτάνο. Πολλές οικογένειες, μεταξύ των οποίων και μερικές των αριστοκρατών, επέλεξαν να φύγουν αφήνοντας την πατρίδα τους και να εγκατασταθούν στην Κρήτη, στην Κέρκυρα και σε άλλες βενετσιάνικες κατακτήσεις. Έτσι, βρέθηκε και η περίφημη εικόνα της „Αγαπητής μας Κυρίας“ της Μονεμβασιάς στη Ζάκυνθο, στη δυτική ακτή της Ελλάδας. Πολλοί όμως από αυτούς τους φυγάδες δεν έμειναν για πολύ μακριά από την πατρίδα τους, αποφασίζοντας να ζήσουν έστω και υπό την τουρκική κυριαρχία, στη Μονεμβασιά, της οποίας το όνομα άλλαξε πάλι από τους νέους Κύριούς της. Από το βυζαντινό „Μονεμβασιά“, και από το βενετσιάνικο „Νεάπολη της Μαλβασίας“, έγινε „Μενέφσχε“ ή „Μενέκσχε“, δηλαδή „μενεξεδένια πόλη“. Ίσως το ποιητικό αυτό όνομα να οφείλεται στους αναρίθμητους μενεξέδες των Άλπεων, που στο τέλος του καλοκαιριού σκεπάζουν τις πλαγιές του βράχου ή στο χρώμα που παίρνει ο βράχος κατά το σούρουπο, όταν πέφτει ο ήλιος.
Από την εποχή εκείνη και μετά, οι πληροφορίες γι’ αυτήν την περήφανη πόλη και τους κατοίκους της είναι ελάχιστες, ίσως όχι τόσο επειδή η ιστορία της υστέρησε από γεγονότα και εξελίξεις, όπως αφήνουν να εννοηθεί ορισμένοι δυτικοευρωπαίοι φιλέλληνες ιστορικοί, αλλά επειδή οι τουρκικές ιστορικές πηγές δεν είναι για μας προσιτές και εύκολα, προσβάσιμες, όπως είναι οι ελληνικές και οι ιταλικές. Όπως μας πλη ροφορούν ορισμένες από την εποχή εκείνη σωζόμενες επιγραφές, κατά την περίοδο της τουρκοκρατίας διέμειναν στη Μονεμβασιά περίφημες προσωπικότητες των τεχνών και επιστημών, όπως ο εφευρέτης, Μωάμεθ Μπεν Γκασσάν που το 1602 εργάστηκε και έζησε εκεί.
Τη στρατηγική της σημασία δεν την έχασε σε καμία περίπτωση η Μονεμβασιά. Αυτό επιβεβαιώνεται μεταξύ άλλων και από το εξής γεγονός. Κατά το έτος 1554, το Τάγμα των Ιωαννιτών με αρχηγό τον Λα Βαλέττα κατέβαλε μεγάλες προσπάθειες να εκδιώξει τους Τούρκους από την περιοχή, αλλά όπως και πολλοί επιτιθέμενοι πριν απ’ αυτούς, αποχώρησαν χωρίς επιτυχία. Αξιοσημείωτο είναι ότι οι Μονεμβασίτες, όπως φαίνεται, δεν έκαναν καμία προσπάθεια να συνεργαστούν με τους χριστιανούς επιδρομείς για να απελευθερωθούν. Αντίθετα αναγνώρισαν τους Τούρκους ως κυρίαρχους. Αυτοί έδειξαν ανεκτικότητα στα θρησκευτικά ζητήματα και άσκησαν, τουλάχιστον για το συγκεκριμένο χρονικό διάστημα, ένα μη καταπιεστικό φορολογικό σύστημα. Προφανώς η ανάμνηση της μικρής χρονικά, εξουσίας του Πάπα στη Μονεμβασιά, κράτησε την πόλη σε απόσταση από το καθολικό – ορθόδοξο τάγμα.
Τον επόμενο αιώνα, έγιναν επανειλημμένες προσπάθειες ανακατάληψης της Μονεμβασιάς. Τα έτη 1653, 1654, 1655 και 1687 κατέπλευσαν βενετσιάνικα πλοία και στρατιωτικές μονάδες στην πόλη. Κάθε φορά οι επιδρομείς αντιμετωπίστηκαν με επιτυχία από τους Μονεμβασίτες, ακόμη και χωρίς την τουρκική υποστήριξη. Οι Μονεμβασίτες δεν έτρεφαν, όπως εκτιμάται, μεγάλη συμπάθεια για τους πρώην κυρίαρχούς τους, Βενετούς. Οι διαρκείς πολιορκίες με τις καταστροφές που προξενούσαν δεν βοηθούσαν βεβαίως στη δημιουργία ευνοϊκού κλίματος γι’ αυτούς.