Μια ασήμαντη μικρή πόλη – Η Μονεμβασιά μετά την απελευθέρωση το 1821
Κατά τον απελευθερωτικό αγώνα των Ελλήνων εναντίον των Τούρκων, που ξέσπασε το 1821, η Μονεμβασιά απέκτησε για άλλη μια φορά, θέση καίριας σημασίας για το αναστημένο έθνος. Αυτός ο „άγιος βράχος της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας“, ήταν το πρώτο φρούριο που παρέδωσαν οι Τούρκοι. Το καλοκαίρι του 1821 αναγκάστηκαν οι Τούρκοι κατακτητές να παραδοθούν στους αγωνιστές της επανάστασης λόγω της έλλειψης τροφίμων και της πείνας, που προκλήθηκε από το τετράμηνο διάστημα πολιορκίας και αποκλεισμού. Στην πολιορκία έλαβε μέρος με τα πλοία της και η εθνική ηρωίδα Λασκαρίνα Μπουμπουλίνα. Και ενώ παντού ο αγώνας κλιμακωνόταν, συνέρχεται στη Μονεμβασιά ένα πρώτο συνέδριο, προκειμένου να συζητηθεί η νέα κατάσταση στην ελεύθερη πλέον Ελλάδα.
Η Γέφυρα και ο βράχος, απο΄ταχυδρομική κάρτα του 1938
Αρκετές ελληνικές οικογένειες, οι οποίες είχαν καταφύγει το 1770 στις Σπέτσες, την Ύδρα, την Αίγινα και σε άλλα νησιά, επέστρεψαν στην πατρίδα τους μετά την απελευθέρωση της πόλης. Επίσης, από την Κρήτη ήρθαν νέοι άποικοι. Μεταξύ αυτών και οι οικογένειες, Καπιτσίνη και Ρίτσου, οι οποίες ως διάδοχοι των Αρχόντων του Μεσαίωνα και της νεότερης εποχής, αποτελούσαν τις ισχυρές οικογένειες του 19ου και των αρχών του 20ου αιώνα. Μόνο που αυτές δεν ήταν πια οικογένειες μεγαλεμπόρων με εμπορικούς δεσμούς σ’ όλη τη Μεσόγειο. Τους ανήκαν εκτεταμένες περιοχές στην απέναντι από τη Μονεμβασιά στεριά, τις οποίες καλλιεργούσαν φτωχοί, εξαρτημένοι από τις οικογένειεςμικροαγρότες, των οποίων όμως η κοινωνική θέση άρχισε να αλλάζει από τη δεκαετία του 1930. Όποιος δεν ανήκε στην άρχουσα τάξη ασχολούνταν με την αλιεία και σε μικρότερη κλίμακα με τη γεωργία για να καλύψει τιςανάγκες του. Η κατασκευή και η εξαγωγή παντελονιών, που φορούσαν τότε οι κάτοικοι των νησιών της περιοχής συνέβαλε στη συντήρηση αρκετών οικογενειών.
Ολόκληρο τον 19ο αιώνα έμεινε η Μονεμβασιά μια ασήμαντη, μικρή επαρχιακή πόλη, η οποία ούτε μία καλή ακτοπλοϊκή σύνδεση με τα υπόλοιπα λιμάνια της Ελλάδας δεν είχε. Οι τράπεζες και τα φαρμακεία έκλεισαν και η τοπική διοίκηση έπαψε να υφίσταται. Σήμερα, η πόλη δεν έχει διατηρήσει ούτε το δικαστήριο, που λειτουργούσε εκεί τον 19ο αιώνα. Το γυμνάσιο που είχε κάποτε, μόλις το 1977 επαναλειτούργησε σε νέο κτίριο στη Γέφυρα.
Παρ’ όλη τη βελτίωση της υποδομής της και τον δρόμο που τη συνδέει με τη Σπάρτη, η εσωτερική μετανάστευση είναι έντονη, όπως και σε ολόκληρη την επαρχιακή Ελλάδα. Ο μεγαλύτερος δείκτης πληθυσμού για τη Μονεμβασιά, μετά την απελευθέρωση σημειώθηκε το 1858: μετρήθηκαν 129 οικογένειες με 646 μέλη. Το 1911 εγκατέλειψαν και οι τελευταίοι κάτοικοι το πλάτωμα στην κορυφή του βράχου, το οποίο είναι από τότε μία έκταση διάσπαρτη με ερείπια.
Ο αριθμός των κατοίκων του βράχου παρουσιάζει μεγάλες διακυμάνσεις στο πέρασμα του χρόνου, ανάλογα με την εκάστοτε οικονομική συγκυρία. Ετσι, το 1971, η ελληνική στατιστική υπηρεσία αναφέρει 32 μόνο κατοίκους στον βράχο, αριθμός που χαρακτηρίζει τη μεγαλύτερη πληθυσμιακή πτώση εκεί. Με την ανοικοδόμηση όμως που άρχισε στην Κάτω Πόλη και την προσέλευση αλλοδαπών και Αθηναίων, η τάση άλλαξε. Στην απογραφή του 1991 μετρήθηκαν 75 μόνιμοι κάτοικοι στην παλιά πόλη της Μονεμβασιάς ενώ το 2001 ήταν 131. Δημογραφικοί παράγοντες, όπως η γήρανση του πληθυσμού και η οικονομική κρίση που έπληξε την Ελλάδα από το 2008 μείωσε σε μόλις 19 τους ανθρώπους που το 2011 δήλωσαν το Κάστρο της Μονεμβασιάς ως τόπο μόνιμης κατοικίας τους.
Παλιός δρόμος προς την κύρια είσοδο του δυτικού τείχους. Δεξιά, δίπλα από την ύρια πύλη, διακρίνεται η είσοδος ενός σκαμμένου μέσα στο τείχος γκαράζ, πρώην περιουσία της οικογένειας Καπιτσίνη (Λεπτομέρεια από ταχυδρομική κάρτα του 1938)
Η έλευση εποίκων από τα γύρω χωριά, αύξησε τον αριθμό των κατοίκων της κοινότητας Μονεμβασίας, στην οποία ανήκουν και τα χωριά της Πελοποννησιακής στεριάς, Γέφυρα και Αγία Κυριακή. Τα 445 άτομα της κοινότητας το 1971, ανήλθαν στα 869 το 1991. Η Γέφυρα επωφελήθηκε περισσότερο απ’ αυτή τη μετανάστευση, αφού το 1961 αριθμούσε 344 κατοίκους, 10 χρόνια αργότερα, 380 και κατά την απογραφή του 1991, αριθμούσε 767 κατοίκους. Έτσι το 90% των κατοίκων της κοινότητας, κατοικούσε στη Γέφυρα.
Κατά το έτος 1999 συγχωνεύθηκαν δέκα χωριά της περιοχής (Αγία Παρασκευή, Νόμια, Άγιος Στέφανος, Φούτια, Άγιος Φωκάς, Βελιές, Άγιος Δημήτριος, Άγιος Νικόλαος και Δαιμονιά) μαζί με τη Γέφυρα και την πόλη στον βράχο σε έναν μοναδικό Δήμο Μονεμβασίας. Με αυτόν τον τρόπο, η Μονεμβασιά κατόρθωσε την πραγματοποίηση ενός για μεγάλο χρονικό διάστημα ποθητού στόχου, που ήταν η επαναφορά της ενιαίας διαχείρισης και διοίκησης, που ίσχυε σε παλιότερες εποχές.
Το 2010 αποφασίστηκε μια ριζική διοικητική μεταρρύθμιση στην Ελλάδα και τον Ιανουάριο του 2011 ο δήμος Μονεμβασιάς ενώθηκε με τους δήμους του Ζάρακα, του Ασωπού, των Βίων και των Μολάων. Το ιστορικό όνομα «Δήμος Μονεμβασιάς» διατηρήθηκε αλλά, καθώς ως έδρα του νέου δήμου ορίστηκαν οι Μολάοι, η Γέφυρα έχασε τη σπουδαιότητα που είχε καθώς και τις θέσεις εργασίας στον δημόσιο τομέα. Ο νέος δήμος Μονεμβασιάς περιλαμβάνει πλέον σχεδόν ολόκληρη τη λακωνική χερσόνησο και συνορεύει προς βορρά με τον δήμο Ευρώτα και με τον δήμο Νότιας Κυνουρίας.
Παρ’όλα αυτά μόνο τους λίγους μήνες της τουριστικής περιόδου γεμίζουν τα εστιατόρια και τα καφενεία της Γέφυρας με τουρίστες απ’ όλο τον κόσμο. Μερικές ώρες φαίνεται η Μονεμβασιά, σαν να έχει κυριαρχηθεί από τους ταξιδιώτες που γεμίζουν τα στενά της σοκάκια και σεργιανίζουν στον κεντρικό δρόμο. Και όταν οι ξένοι, νέοι ιδιοκτήτες των παλιών πατρογονικών και αρχοντικών, αρχίζουν με τα κότερά τους να γυροφέρνουν τον βράχο, ξεχνάει κανείς ότι βρίσκεται σε μια κοιμισμένη, σχεδόν ξεχασμένη πόλη στην άκρη της γης.