Εκκλησίες
Εκκλησίες από τον καιρό της ίδρυσης της Μονεμβασιάς δεν σώζονται σήμερα. Τα κατάλοιπα παλαιών βυζαντινών ναών, όπως μαρμάρινα διακοσμητικά ανάγλυφα και πρέκια από πόρτες, χρησιμοποιήθηκαν σαν μαρμάρινα διακοσμητικά υλικά, για τις εκκλησίες που κτίστηκαν αργότερα.
Στην Κάτω Πόλη, το έτος 1000, κτίστηκε μία προγονή της σημερι νής εκκλησίας, Χριστός ο Ελκόμενος (βλ. εικ. 16). Επίσης τα ερείπια μιας εκκλησίας που βρέθηκαν ύστερα από ανασκαφή το 1975 - 1976 σε έναν κήπο στο νότιο τείχος, περίπου δυόμισι μέτρα κάτω από το σημερινό επίπεδο του δρόμου, μπορούν να καταταγούν σε εκείνη την εποχή, λόγω της λεπτοδουλειάς των μαρμάρων από τους βυζαντινούς. Το πρώτο, αντιπροσωπευτικό δείγμα εκκλησιαστικού οικοδομήματος, που διατηρεί την πρωταρχική του μορφή είναι η Αγία Σοφία στην Άνω Πόλη (βλ. εικ. 31,33) από τον 11ο αιώνα (αμφισβητούμενη εποχή).
Η εκκλησία Άγιος Πέτρος χρονολογείται τον 16ο αιώνα. Κατά τη δεύτερη τουρκική κυριαρχία μετατράπηκε σε τζαμί (βλ. εικ. 26), όπως επίσης κι ένα μέρος της εκκλησίας Παναγία η Χρυσαφίτισσα (βλ. εικ. 18). Μια περίοδος έντονης δραστηριότητας οικοδόμησης εκκλησιών, ήταν αυτή της δεύτερης βενετσιάνικης κυριαρχίας, κατά την οποία κτίστηκαν οι εκκλησίες, Άγιος Νικόλαος (βλ. εικ. 25) και Παναγία Μυρτιδιώτισσα (βλ. εικ. 13 αριστερά) και έγιναν ουσιαστικές ανακατασκευές στην εκκλησία Χριστός ο Ελκόμενος.
Οι εκκλησίες Αγία Σοφία και Χριστός ο Ελκόμενος διέθεταν δικά τους μοναστήρια. Επίσης, το οικοδόμημα νότια της εκκλησίας Παναγία η Χρυσαφίτισσα ήταν κάποτε μοναστήρι. Συνολικά, η Μονεμβασιά είχε περίπου 40 εκκλησίες. Απ’ αυτές όμως, μόνο οι μεγαλύτερες προσφέρονταν για λειτουργία. Πολλά ερείπια μικρότερων εκκλησιών μπορούν εύκολα να αναγνωριστούν από τις αψίδες τους, Δυστυχώς όμως, ούτε το όνομά τους ούτε το έτος κατασκευής τους είναι πλέον γνωστά. Αυτές οι μικρές εκκλησίες κτίζονταν από ιδιώτες, όπως συνέβαινε άλλωστε και στον Μυστρά.
Οι εκκλησίες που κτίστηκαν την εποχή του Βυζαντίου διακρίνονται αφενός από τη λεπτή επεξεργασία του μαρμάρου (βλ. εικ. 17, 23), αφετέρου από την τοποθέτηση τούβλων γύρω από τις τετραγωνισμένες πέτρες των τοίχων. Επιπλέον διακρίνονται από τους κατασκευασμένους με τούβλα θόλους της οροφής και τα ημικυκλικά τόξα ως αρχιτεκτονική λεπτομέρεια (σύγκρ. διατομή της Αγίας Σοφίας).
Οι εκκλησίες που κτίστηκαν τον 16ο αιώνα, έχουν όλες σχεδόν τετράγωνη κάτοψη με λιγοστές πλαϊνές κατασκευές. Οι εκκλησίες που κτίστηκαν την εποχή της δεύτερης βενετσιάνικης κατοχής, εκτός από εκείνες που ανακατασκευάστηκαν αργότερα, όπως ο Χριστός ο Ελκόμενος, δεν διαθέτουν νάρθηκα. Σ’ αυτές χρησιμοποιήθηκαν στοιχεία της λεγόμενης ιταλο-βυζαντινής τεχνοτροπίας. Αυτή η τεχνοτροπία ξεκίνησε κυρίως στην Κύπρο και επεκτάθηκε στις άλλες πόλεις της ανατολικής Μεσογείου. Τα κύρια χαρακτηριστικά τής είναι οι τοίχοι από πέτρα, οι μυτεροί κεραμικοί θόλοι, η χρήση καλοεπεξεργασμένης πέτρας για τύμπανα και τρούλο, τα τοξοειδή ανοίγματα πάνω από τις πόρτες και τα παράθυρα και η αναγεννησιακή διακόσμηση (σύγκρ. επίσης εικ. της εκκλησίας Παναγία Μυρτιδιώτισσα).
Παρόλο που η διακόσμηση και ένα μέρος των σχεδίων κτισίματος χωρίς νάρθηκα, ακολουθούν τη δυτικοευρωπαϊκή κατασκευή εκκλησιών, γενικά τα οικοδομήματα στο σύνολό τους είναι διαμορφωμένα σύμφωνα με τα ελληνορθόδοξα κριτήρια, ώστε να προκύπτουν μακρόστενα κτίσματα με ιδιαίτερη έμφαση στο κέντρο (συνδυασμός βασιλικής εκκλησίας και περίκεντρου κτιρίου). Οι αναγεννησιακές διακοσμήσεις δείχνουν ότι οι Έλληνες τεχνίτες και οικοδόμοι, που τις έφτιαξαν, κατέκτησαν γρήγορα την τέχνη αυτή που δεν στηριζόταν στην αρχιτεκτονική και την καλλιτεχνική τους παράδοση. Αυτό φανερώνουν οι ιδιαίτερα κομψές διακοσμήσεις βενετσιάνικης τεχνοτροπίας.